Giáo phận Hưng Hóa là một trong 27 giáo phận của Giáo hội Việt Nam, ở phía Tây Bắc tổ quốc. Lịch sử của giáo phận từ khi thành lập được viết bằng máu và nước mắt, thịnh suy theo mỗi giai đoạn thăng trầm của đất nước và Giáo Hội.
1. Hình thành
Giáo phận Hưng Hóa đón nhận đức tin từ các cha Dòng Tên vào thế kỷ 17, khoảng năm 1627-1630. Các thừa sai đi thuyền dọc sông Hồng gieo vãi hạt giống Tin Mừng.
Ngày 15.4.1895, Tòa Thánh tách Hưng Hóa từ giáo phận Tây Đàng Ngoài (Hà Nội) thành một giáo phận mới, đặt tên là Thượng Đàng Ngoài hay còn gọi là giáo phận Đoài gồm 17.000 giáo dân trong 11 giáo xứ.
Ngày 03.12.1924, giáo phận được gọi tên là Hưng Hóa vì tọa lạc tại tỉnh Hưng Hóa (nay là thị trấn Hưng Hóa, huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ).
Chiến tranh Việt – Pháp bùng nổ, vì mất an ninh, ngày 02.11.1950, đức cha Jean-Marie Mazé (Kim) quyết định dời Tòa Giám Mục về Sơn Tây, thuộc tỉnh Sơn Tây cũ.
Ngày 24.11.1960, Tòa Thánh thiết lập hàng giáo phẩm Việt Nam, Hưng Hóa trở thành giáo phận chính tòa thuộc giáo tỉnh Hà Nội, và đức cha Phêrô Nguyễn Huy Quang được đặt làm Giám mục chính tòa tiên khởi.
2. Địa dư
Giáo phận Hưng Hóa có diện tích 58.000 km2, trải rộng trên 9 tỉnh thuộc miền tây bắc Việt Nam, gồm trọn các tỉnh Phú Thọ, Yên Bái, Lào Cai, Lai Châu, Điện Biên và Sơn La, một phần các tỉnh Hoà Bình, Hà Giang, Tuyên Quang và một phần tỉnh Hà Tây cũ nay thuộc thành phố Hà Nội.
Về ranh giới, giáo phận Hưng Hóa tiếp giáp như sau: phía bắc giáp Trung Quốc, phía tây giáp Lào, phía tây nam giáp Thanh Hóa và Ninh Bình, đông nam giáp Hà Nội, đông bắc giáp Bắc Ninh và Lạng Sơn.
3. Các Đức Giám Mục
Đến nay đã có 8 Giám mục hiệu tòa và chính tòa cai quản giáo phận :
1/ Đức cha Paul-Marie Ramond Lộc (1895-1938)
2/ Đức cha Gustave Vandæle Vạn (1938-1943)
3/ Đức cha Jean-Marie Mazé Kim (1946-1960)
4/ Đức cha Phêrô Nguyễn Huy Quang (1960-1985)
5/ Đức cha Giuse Phan Thế Hinh (1985-1989)
6/ Đức cha Giuse Nguyễn Phụng Hiểu (1991-1992)
– Trong 11 năm (1992-2003), giáo phận trống tòa, được hai cha giám quản Phaolô Đinh Tiến Cung và Giuse Nguyễn Thái Hà coi sóc.
7/ Đức cha Antôn Vũ Huy Chương (2003-2011), được đức cha Gioan-Maria Vũ Tất làm phụ tá (2010).
8/ Đức cha Gioan-Maria Vũ Tất (2011 đến nay) được đức cha Anphong Nguyễn Hữu Long làm phụ tá (2013 – 1/2019).
4. Phát triển
Công cuộc phát triển của giáo phận Hưng Hóa được chia thành 3 thời kỳ sau đây :
a. Giai đoạn thứ nhất (1895-1960)
Năm 1895, Đức Giáo Hoàng Lêô XIII tách 3 tỉnh Sơn Tây, Hưng Hóa và Tuyên Quang khỏi giáo phận Tây Đàng Ngoài để lập một giáo phận tông tòa mới, gọi là giáo phận Đoài và đặt đức cha Paul-Marie Ramond Lộc coi sóc.
Đức cha Lộc đặt Tòa Giám mục tại Hưng Hóa, vì gần sông, thuyền bè đi lại dễ dàng và là nơi có nhiều người theo đạo. Ngài nghĩ ngay đến việc đào tạo linh mục cho giáo phận. Nhà Tràng Hà Thạch (tiểu chủng viện) được xây dựng năm 1896. Nhiều linh mục được đào tạo và xuất thân từ đây để phục vụ giáo phận. Dưới thời đức cha Ramond Lộc, số linh mục gia tăng từ 24 lên 58 vị, số giáo dân từ 17.000 lên 64.000 người. Đức cha đã chia tách và thành lập các giáo xứ, giáo họ mới : từ 11 lên 42 giáo xứ, và từ 96 lên 435 giáo họ.
b. Giai đoạn thứ hai (1960-1985)
Tòa Thánh thiết lập hàng giáo phẩm Việt Nam, giáo phận tông tòa Hưng Hóa trở thành giáo phận chính tòa, và đức cha Phêrô Nguyễn Huy Quang được đặt làm Giám mục giáo phận. Đây là giai đoạn rất khó khăn của giáo phận : hoạt động tôn giáo bị hạn chế, số linh mục ít ỏi không đủ đáp ứng nhu cầu, giáo dân tản mát trong giáo phận rộng lớn không được chăm lo mục vụ cho đủ, và đức cha không thể đi lại làm mục vụ trong giáo phận. Sau khi đức cha Phêrô Quang từ trần, Tòa Thánh bổ nhiệm đức cha Giuse Phan Thế Hinh kế nhiệm. Lúc này, xã hội chuyển biến, chính sách tôn giáo cởi mở hơn, đức cha có thể đi làm mục vụ tại các giáo xứ, giáo họ trong giáo phận.
c. Giai đoạn thứ ba (1986 đến nay)
Sau 4 năm phục vụ, đức cha Giuse Phan Thế Hinh đột ngột từ trần ngày 22.01.1989. Năm 1991, đức cha Giuse Nguyễn Phụng Hiểu được đặt làm giám mục giáo phận. Nhưng chỉ hơn một năm sau, ngài từ trần vì bạo bệnh. Tuy làm giám mục không lâu, đức cha Hiểu đã gửi 13 chủng sinh vào học tại miền Nam và cho xây dựng Tòa Giám Mục tại Sơn Tây.
Vào dịp kỷ niệm 100 năm thành lập giáo phận (1895-1995), dù giáo phận trống tòa, nhưng cha giám quản Phaolô Đinh Tiến Cung đã tổ chức rất tốt đẹp Năm Thánh. Giáo phận đẩy mạnh kế hoạch tông đồ giáo dân nhằm phát triển đời sống đức tin và truyền giáo, trong đó việc đào tạo nhân sự như ban hành giáo, giáo lý viên, thừa tác viên ngoại thường các bí tích là việc được quan tâm hết sức.
Năm 1998, giáo phận đề ra nghị quyết xây dựng các giáo xứ, giáo họ theo 4 tiêu chí sau :
– cộng đoàn đức tin vững mạnh,
– cộng đoàn phụng tự sốt sáng,
– cộng đoàn bác ái yêu thương,
– cộng đoàn truyền giáo mạnh mẽ.
Nghị quyết này được thực hiện trong toàn giáo phận, người giáo dân được mời gọi cộng tác tích cực, nhờ đó giáo phận có được sức sống mới.
Ngày 05.8.2003, đức cha Antôn Vũ Huy Chương được Đức Giáo Hoàng Gioan-Phaolô II bổ nhiệm làm giám mục giáo phận Hưng Hóa, sau hơn 11 năm giáo phận bị trống tòa. Ngay sau khi nhận chức, đức cha bắt tay vào việc đào tạo nhân sự linh mục, tu sĩ, giáo lý viên, thừa tác viên, ban hành giáo, ca trưởng.
Đức cha Antôn tiếp tục kế hoạch xây dựng giáo phận theo 4 tiêu chí đã đề ra từ năm 1998, đồng thời quan tâm đến lãnh vực bác ái xã hội như khuyến học, lưu tâm đến các dân tộc thiểu số, người già cả neo đơn, người khuyết tật, giáo dục mầm non…
Đức cha Antôn từng bước xây dựng cơ sở vật chất cho giáo phận :
– Nhà Thờ : Giáo phận Hưng Hoá có hơn 500 họ đạo nhưng chỉ khoảng 350 họ có nhà thờ hay nhà nguyện, nhiều nơi được xây mới hoặc tu bổ. Tuy nhiên, có rất nhiều nhà thờ, nhà nguyện xuống cấp hoặc quá chật hẹp, cũ kỹ… Tại nhiều nơi, giáo dân vẫn phải sinh hoạt tôn giáo tại nhà tư.
– Tu viện Mến Thánh Giá : Dòng Mến Thánh Giá Hưng Hóa được thành lập năm 1943, và không lâu sau đã gặp nhiều khó khăn. Chị em sống chen chúc trong khu đất cạnh Tòa Giám Mục. Năm 2008, đức cha Antôn cho xây dựng trụ sở chính của dòng cạnh nhà thờ Chính Tòa. Ngày nay, ai đến thăm Dòng Mến Thánh Giá Hưng Hóa cũng phải khen ngợi công trình đồ sộ, qui mô và vững chãi.
– Trung tâm Mục vụ : Nhà Tràng Hà Thạch, cách trung tâm thị xã Phú Thọ khoảng 2 km, đã được chính quyền trao trả lại một phần. và được trùng tu để trở thành Trung Tâm Mục Vụ, nơi mở các khóa huấn luyện cho mọi thành phần Dân Chúa. Năm 2014, chính quyền tỉnh Phú Thọ đã quyết định giao trả phần đất còn lại cho Tòa Giám mục.
– Đài kính các vị Tử Đạo : Tại Sơn Tây có pháp trường Năm Mẫu, nơi 30 vị anh hùng tử đạo đã đổ máu minh chứng đức tin dưới thời các vua nhà Nguyễn. Trong số đó, 7 vị đã được tôn phong hiển thánh vào ngày 19.6.1988. Đức cha Antôn đã cho xây đài tưởng niệm các thánh tử đạo tại đây.
– Toà Giám mục : là một tòa nhà 3 tầng được xây dựng từ năm 1990 dưới thời đức cha Giuse Nguyễn Phụng Hiểu, nhỏ bé và đã xuống cấp nên không đủ để đáp ứng nhu cầu mục vụ của giáo phận.
Vì giáo phận rộng lớn, việc mục vụ rất nhiều, giáo phận cần có thêm Giám Mục Phụ Tá. Ngày 30.3.2010, đức thánh cha Bênêđictô XVI đã bổ nhiệm cha Gioan-Maria Vũ Tất làm giám mục phụ tá giáo phận Hưng Hóa để giúp đỡ đức cha Antôn. Mọi người chưa kịp vui mừng trước hồng ân này, thì ngày 01 tháng 3 năm 2011, đức cha Antôn Vũ Huy Chương được đổi vào giáo phận Đà Lạt, đức cha Gioan-Maria Vũ Tất lên làm giám mục chính tòa Hưng Hóa.
Chỉ 8 năm trên cương vị chủ chăn, đức cha Antôn đã làm cho giáo phận Hưng Hóa phát triển về mọi mặt. Xin tạ ơn Chúa và cám ơn đức cha Antôn.
Đức cha Gioan-Maria Vũ Tất kế thừa gia sản đáng kể về nhân sự và cơ sở hạ tầng do các đấng tiền nhiệm để lại, nhưng trước mắt vẫn còn rất nhiều khó khăn.
Ngày 15.6.2013, Đức Thánh Cha Phanxicô bổ nhiệm cha Anphong Nguyễn Hữu Long, giám đốc đại chủng viện Huế, làm Giám Mục Phụ Tá giáo phận Hưng Hóa. Lễ tấn phong giám mục được cử hành tại nhà thờ chính tòa ngày 06.9.2013.
Tính đến năm 2019 này, giáo phận Hưng Hóa có 116 giáo xứ và 2 chuẩn xứ, 570 giáo họ với 252.796 tín hữu, tỷ lệ 3,9%. Về nhân sự, có 154 linh mục gồm 117 linh mục giáo phận và 36 linh mục thuộc các dòng: Đaminh, Lazariste, Hiến sĩ Đức Mẹ Vô Nhiễm, Thừa Sai Đức Tin, 9 thầy Phó tế, 7 Đại chủng sinh đã học xong, 104 đại chủng sinh đang theo học tại các chủng viện, 58 tiền chủng sinh, 60 tu sinh; 20 nữ tu thuộc dòng Giáo Hoàng, 360 nữ tu dòng Mến Thánh Giá Hưng Hóa và 3.400.Giáo lý viên
Vào thời mở cửa, giáo phận Hưng Hóa đứng trước một cánh đồng bao la với những nhiệm vụ cấp bách:
– Rao giảng Tin Mừng cho người đang giữ đạo,
– Tái rao giảng Tin Mừng cho người vì thời thế và hoàn cảnh mà lơ là đạo,
– Loan báo Tin Mừng cho muôn dân trong miền thập tỉnh tây bắc này.
Nhà thờ Chính toà Sơn Lộc được quay từ Flycam
Nguồn: GP Hưng Hóa
